Temat ten — jak można się domyślić — wykracza nieco poza standardowy zakres naszego bloga. Jednak ponieważ pytanie to pojawia się regularnie, postanowiliśmy podzielić się kilkoma przydatnymi informacjami, które mogą pomóc w zapobieganiu zatruciom spowodowanym alkoholem niskiej jakości.

Jakie zanieczyszczenia występują w samogonie?

Główne problemy związane z nieoczyszczonym samogonem to jego charakterystyczny posmak oraz mętność. Są one głównie spowodowane obecnością cząstek koloidalnych (zawieszonych) i organicznych związków chemicznych takich jak kwasy, estry, aldehydy i ketony — wszystkie te związki są nieuniknionym skutkiem fermentacji.

Przyjrzyjmy się bliżej najczęstszym zanieczyszczeniom chemicznym w napojach alkoholowych:

Aldehydy i ketony

Związki te nadają alkoholowi ostry, piekący smak. Powstają głównie podczas fermentacji, ale mogą też pojawić się w wyniku obróbki cieplnej.

W gotowym produkcie mogą występować:

• Aldehyd octowy — powoduje ostry, nieprzyjemny zapach

• Aldehyd propionowy — duszący zapach

• Aldehydy masłowy i izowalerianowy — ostre, owocowe nuty

Niskiej jakości zacier może również zawierać krotonaldehyd, akroleinę i diacetyl, które mają silny, nieprzyjemny zapach i smak.

Oleje fuzlowe

Są to wyższe alkohole, głównie butanol, izobutanol i alkohol izoamylowy, które są naturalnym produktem fermentacji alkoholowej. Mają nieprzyjemny zapach, który może wywołać nudności, a w smaku nadają alkoholowi tłustą, kwiatową nutę.

Estry to związki chemiczne powstające w wyniku reakcji kwasów i alkoholi obecnych w zacierze. Tworzą się zarówno podczas fermentacji, jak i rektyfikacji, w wyniku reakcji chemicznych. Nadają alkoholowi aromaty kwiatowe lub owocowe.

Kwasy lotne

Do tej grupy należą m.in. kwas propionowy i kwas octowy — produkty metabolizmu drożdży i innych mikroorganizmów. Mają negatywny wpływ na smak:

• Kwas propionowy nadaje goryczkę

• Kwas walerianowy, masłowy i izomasłowy mają zapach przypominający pot

Metanol

Metanol to toksyczna domieszka, ściśle regulowana w napojach alkoholowych. Powstaje głównie podczas obróbki cieplnej surowców, zwłaszcza na skutek rozpadu pektyn.
Mimo że metanol jest silnie toksyczny, przy stosowaniu dobrej jakości surowców w warunkach domowych jego ilość zazwyczaj nie jest znacząca.

Związki siarki

Należą do nich siarkowodór, merkaptany i tioaldehydy — wszystkie znane ze swojego nieprzyjemnego zapachu. Zwykle nie powstają, jeśli używa się surowców na bazie zbóż.

Amoniak i aminy

Amoniak powstaje w wyniku rozkładu składników zacieru. Aminy, będące jego pochodnymi, mogą nadawać alkoholowi zapach zgnilizny, jeśli rozpuszczą się w cieczy. Na szczęście w warunkach destylacji domowej pojawiają się rzadko.

Najlepszym rozwiązaniem do oczyszczania alkoholu domowej produkcji jest węgiel aktywny. Skutecznie adsorbuje większość zanieczyszczeń organicznych, w tym oleje fuzlowe. Proces sorpcji zanieczyszczeń z alkoholu jest podobny do tego stosowanego w uzdatnianiu wody.

W praktyce warto stosować filtry wkładowe wypełnione granulatem węgla aktywnego lub blok węglowy. Są kompaktowe i można je zamontować bezpośrednio w przewodzie wylotowym z destylatora. Przed etapem filtracji węglowej można również zastosować mechaniczny filtr z wkładem polipropylenowym.

Należy jednak pamiętać, że żywotność filtrów stosowanych do alkoholu będzie krótsza niż w przypadku wody, ze względu na większe obciążenie zanieczyszczeniami. Przeciętnie wystarczają one na około 1000–1500 litrów. To zwykle wystarcza na potrzeby domowe, jednak wkłady mogą wymagać częstszej wymiany, ponieważ wysoki poziom związków organicznych sprzyja rozwojowi mikroorganizmów. O potrzebie wymiany najlepiej świadczy jakość alkoholu po filtracji.

Czy potrzebne są inne materiały filtrujące?

Aby uzyskać alkohol wysokiej jakości, zazwyczaj nie są potrzebne dodatkowe etapy filtracji.
Często pojawia się pytanie, czy można stosować żywice jonowymienne lub inne specjalistyczne materiały. W warunkach domowych nie jest to konieczne, ponieważ usuwane przez nie zanieczyszczenia występują w alkoholu w bardzo małych ilościach i nie mają istotnego wpływu na smak ani zapach.

Co więcej, związki organiczne mogą wchodzić w reakcje z tymi materiałami i prowadzić do powstania dodatkowych toksycznych produktów ubocznych.
Szczególnie żywice jonowymienne mogą działać jako katalizatory reakcji ubocznych lub wiązać się chemicznie z zanieczyszczeniami obecnymi w samogonie.

Czy można używać dzbanka filtrującego do oczyszczania alkoholu?

Wkłady filtrujące do dzbanków zawierają mieszankę materiałów, w tym żywice jonowymienne i substancje katalityczne.
Z tego względu nie zalecamy stosowania dzbanków filtrujących do oczyszczania alkoholu domowej produkcji.